جمعه ۲ بهمن ۱۳۸۸ - ۰۹:۴۶
۰ نفر

احسان شاقاسمی: سعیدرضا عاملی محقق برجسته ارتباطات در ایران، در کتابی با عنوان پژوهش مجازی این بار سعی نموده است جایگاه پژوهشگری را در دنیای مجازی مورد کنکاش قرار دهد.

او در این کتاب ویژگی‌های پژوهش و روش‌های مناسب آن را در فضای مجازی مورد تجزیه و تحلیل قرار می‌دهد.

 نگاهی به کتاب متن مجازی

این کتاب در چهار فصل ارائه شده است. نویسنده در فصل نخست با عنوان «پژوهش دوفضایی در جهان دوفضایی»، ضمن تبیین مفهوم پژوهش دوفضایی، ویژگی‌های پژوهشِ برخط و اصول اخلاقی مرتبط با آن را مورد بررسی قرار داده است. عاملی با اشاره به مفهوم «دوجهانی شدن‌ها»، که پیشتر پیرامون آن نظریاتی را ارائه کرده است، اظهار می‌دارد که روش‌های تحقیق در علوم اجتماعی نیز باید با مقتضیات این فرآیندها همراه شوند. بنابراین ضمن ارائه‌ی تاریخچه‌ای در مورد بکارگیری پرسشنامه برخط، آن را به عنوان ابزار تحقیقی مناسبی در فضای مجازی معرفی می‌کند.

او کمک به تحقیقات دمکراتیک و فارغ از محدودیت-های مالی را از مزایای این شیوه‌ی تحقیق می‌داند. ویژگی‌هایی که در این کتاب در مورد پیمایش برخط مطرح شده است، شامل موارد زیر است:

1- بهره‌وری بالای هزینه‌ای 2- دمکراتیزه شدن پژوهش و علم 3- سریع بودن 4- چندرسانه‌ای بودن 5- مجازی بودن زمان 6- کوتاه کردن فرآیند تحلیل اطلاعات 7- کاهش ضعف‌های اخلاقی 8- قابلیت‌های متنوع 9- دائمی بودن پژوهش 10- هایپرلینک بودن 11- توسعه انفجاری توزیع پرسشنامه برخط. در قسمت پایانی این فصل نویسنده به مواردی در خصوص رعایت اصول اخلاقی در پژوهش مجازی یا به طور دقیق در پیمایش برخط اشاره می‌کند.

در فصل دومِ این کتاب با عنوان «ظرفیت‌ها و چالش‌های پژوهش مجازی»، نویسنده با شاهد قرار دادنِ پیمایشی برخط که در سال 1386 توسط وی انجام گرفته است، امتیازات و کاستی‌های این دست از پیمایش‌ها را برمی‌شمارد. وی با تکیه بر این پیمایش مجازی با عنوان «دانش‌سنجی، نیازسنجی و ایده‌آل‌سنجی فضای مجازی دانشگاهی»، تلاش می‌کند تا ظرفیت‌ها و چالش‌های موجود را بررسی کند و به نقدها و ایرادات موجود در رابطه با پرسشنامه‌های برخط پاسخ گوید. امتیازاتی که عاملی برای پیمایش برخط قائل است، ارزان‌تر بودن، آسان بودن، گستره‌ی پوشش بالا، کاهش خطای پردازش داده‌ها، حذف حضور پرسشگر به عنوان عامل ایجاد اضطراب در پاسخگو، افزایش نرخ پاسخگویان و امکان استفاده از ظاهر جذاب برای پاسخنامه است. عاملی، ضمن برشمردن چالشهای پیمایش برخط، سعی می‌کند روش فائق آمدن بر آنها را با تجربیات خویش در تحقیق انجام شده پاسخ گوید. به اعتقاد وی، خطای پوشش و نمایندگی، مهمترین چالش پیش رو در چنین پیمایش-هایی است. او در ادامه‌ی این فصل با استفاده از آمار، جداول و نمودارها به نقدهای وارده، به ویژه در مورد پایایی پیمایش برخط، پاسخ می‌گوید.

در فصل سوم کتاب مذکور، که حجیم‌ترین فصل کتاب به شمار می-رود، عاملی در مطالعه ملی دانش سنجی، نیاز سنجی و ایده آل سنجی نسبت به فضای مجازی از یک طرح پژوهشی بر اساس طیف پنجگانه لیکرت بهره برده است. اما، او برای تنظیم این روش با کار خود از روش های خاصی استفاده کرده و تغییراتی در ساخت طیف ایجاد کرده است. این پژوهش هم با نمونه گیری داوطلبانه و هم با نمونه گیری غیر داوطلبانه انجام شده و پاسخگویان به صورت آنلاین و آفلاین به سوالات پرسشنامه پاسخ داده اند. پاسخگویانی از 55 کشور در این پژوهش پاسخ داده اند که به نوبه خود یک رکورد محسوب می شود. بیشترین گستره سنی متعلق به پاسخگویان 21 تا 25 ساله است و 80 درصد پاسخگویان زیر 30 سال سن دارند. همه پاسخگویان پذیرفته شده در این پژوهش از میان جامعه دانشگاهی انتخاب شده بودند. نتایج این پژوهش نشان می دهد که مردان ایرانی بهتر از زنان از اینترنت برای مقاصد علمی بهره می گیرند. از مجموع 4035 نفر مرد و زنی که به این پرسشنامه پاسخ داده اند، 1922 نفر روزانه بین 1 تا 3 ساعت از اینترنت بهره می گیرند. نکته جالب این است که 56 درصد کل پاسخگویان گفته اند که از وب گاه های سرگرمی استفاده می کنند. همینطور این واقعیت که 68 درصد از پاسخگویان ازوب سایت های سیاسی استفاده می کنند، نشان دهنده این است که جامعه دانشگاهی ایران دارای دغدغه های سیاسی است.
در بخش کیفی پژوهش هم جامعه دانشگاهی، کاستی های گوناگونی برای وب سایت ها ذکر کرده اند: انسجام نداشتن مطالب، ضعف در تولید مطالب، عدم قابلیت وب سایت ها در ارائه اطلاعات کامل، تعاملی نبودن، هدفمند نبودن وب سایت ها، تقلیدی بودن ظاهر وب سایت ها و . . .

عاملی، فصل چهارم این کتاب، با عنوانِ «ایده‌آل‌های فضای علمی مجازی» را به بحث درباره‌ی ظرفیت‌های فضای مجازی، ایده‌آل‌ها و پیشنهادهای مرتبط با آن و راهبردهایی برای ایجاد شهر مجازی علم ایرانی اختصاص داده است. وی با ذکر قابلیت‌های فضای مجازی، به این جمع‌بندی می‌رسد که فضای مجازی از امکانات واقعی بسیار بالایی برخوردار است و می‌تواند در کنار ایجاد محیطی ایرانی، از ظرفیت‌های جهانی نیز برخوردار باشد. در ادامه این مباحث، ایده‌آل‌های آموزش و پژوهشی، انتقادها و همچنین پیشنهاداتی در خصوص ایجاد یک فضای علمی مجازی که از سوی پاسخگویان مطرح شده بود، ارائه شده است. نویسنده سپس با اشاره به ساختار شبکه‌ایِ رسانه‌ی اینترنت، بر لزوم در نظر گرفتنِ ساختار و امکانات ساختاریِ این فناوری در کنار پایبندی به نوع خاصی از محتوای مناسب با مقتضیات این رسانه، تأکید می‌کند و با در نظر گرفتن اینترنت به عنوان رسانه‌ی حاضر در فضای مجازی و با استفاده از نظریات ارتباطی به ارائه راهکارهایی در جهت ایجاد سازه‌ی مجازی دانشگاهی ایران می-پردازد. توجه به کاربران خاص، تغییر نگرش کاربران نسبت به فضای مجازی، تولید محتوای بومی، تأمین امنیت اطلاعات اعضا، توجه به تخصص‌گرایی، تضمین اعتبار مدرک، حذف فیلترینگ غیرتخصصی، افزایش سرعت دسترسی، ایجاد فضای بانشاط، ایجاد بانکهای اطلاعاتی و کاهش هزینه‌ها، برخی از راهکارهایی بوده-اند که در این کتاب ذکر شده‌اند.
در پایان و به عنوان نتیجه‌گیری، نویسنده با تأکید بر ضرورت نگاه بین¬رشته¬ای، پیشنهاد می¬کند که چنین رویکردی علاوه بر نظریه و رشته، باید در روش نیز اتخاذ شود. به اعتقاد نویسنده پژوهش¬های مجازی به دلیل بعد چندرسانه‌ای قادر هستند متن، صدا و تصویر را در سنجه‌های پژوهشی خود مورد استفاده قرار دهند و مطالعات کمی و کیفی را در محور کار خود قرار دهند

کد خبر 99993

برچسب‌ها

دیدگاه خوانندگان امروز

پر بیننده‌ترین خبر امروز